
مهاجرت نخبگان و افراد تحصیلکرده از ایران در سالهای اخیر به یکی از چالشهای اصلی کشور تبدیل شده است. با این حال، واکنشها و اقداماتی که از سوی برخی مسئولان مشاهده میشود، کمتر نشانهای از نگرانی جدی یا تلاش برای کاهش این معضل را در بر دارد. بیتفاوتی به این پدیده، به دلایل مختلفی مرتبط است که میتواند ریشه در مسائل ساختاری، فرهنگی، سیاسی و حتی اجتماعی داشته باشد. در این مقاله به بررسی برخی از مهمترین دلایل این بیتفاوتی میپردازیم.
۱. فقدان سیاستگذاری علمی و دقیق
یکی از دلایل اصلی بیتفاوتی برخی از مسئولان به مسئله مهاجرت نخبگان، نبود سیاستگذاری علمی و دقیق در این حوزه است. سیاستگذاری در زمینه مهاجرت نخبگان نیاز به پژوهشهای گسترده و دادههای دقیق دارد. متاسفانه، در بسیاری از موارد، برنامههای مرتبط با مهاجرت نخبگان یا حمایت از استعدادهای جوان بر اساس تحقیقات و دادههای علمی استوار نیستند و بیشتر جنبههای شعاری دارند. عدم توجه به اطلاعات علمی و آمارهای واقعی، موجب شده که این پدیده به درستی درک نشود و مسئولان به ابعاد واقعی و جدی آن بیتوجه بمانند.
۲. نبود دیدگاه بلندمدت در برنامهریزیها
بسیاری از مسئولان ممکن است نسبت به آثار درازمدت مهاجرت نخبگان آگاهی کافی نداشته باشند یا آن را کماهمیت بدانند. سیاستهای کوتاهمدت و اولویتبندیهای روزمره باعث میشود که توجه به مسائل بلندمدت نظیر مهاجرت نخبگان کمرنگ شود. از آنجا که تاثیرات منفی مهاجرت نخبگان معمولاً در طول سالها و دههها نمایان میشود، مسئولانی که تمرکز بر نتایج سریع و ملموس دارند، ممکن است توجه کمتری به این مسئله نشان دهند و بیتفاوتی آنها به شکلی سیستماتیک تقویت شود.
۳. نبود نظام پاداشدهی مناسب برای جذب و نگهداری نخبگان
نخبگان و افراد متخصص، اغلب به دنبال فرصتهای مناسب برای پیشرفت شغلی و بهبود شرایط زندگی خود هستند. نبود نظام پاداشدهی و سازوکارهای انگیزشی قوی برای نگهداری نخبگان در کشور، باعث شده تا این افراد به راحتی به فکر مهاجرت بیفتند. اگرچه مسئولان آگاهی نسبی به این مسئله دارند، اما نبود طرحهای جامع و منظم برای ایجاد انگیزه در میان نخبگان نشان میدهد که به نوعی به این مسئله بیتفاوتی نشان داده میشود.
۴. عدم هماهنگی و انسجام بین نهادها و سازمانهای مرتبط
موضوع مهاجرت نخبگان به چندین نهاد و سازمان در دولت و بخش خصوصی وابسته است. با این حال، نبود هماهنگی و انسجام میان این نهادها، سبب شده که سیاستهای پراکنده و گاه متناقضی برای مدیریت این موضوع وجود داشته باشد. این نبود همکاری بین نهادها موجب میشود که بسیاری از برنامههای حمایتی به شکل نصفه و نیمه باقی بمانند یا به نتیجهای نرسند. مسئولانی که در نهادهای مختلف فعالیت دارند، به دلیل عدم همافزایی و انسجام، نسبت به موفقیت برنامههای نگهداری نخبگان بیتفاوتی بیشتری نشان میدهند.
۵. تکیه بر نیروی کار ارزان و عدم نیاز به تخصصهای خاص
در برخی موارد، ممکن است برخی مسئولان به اشتباه تصور کنند که نیروی کار تحصیلکرده جایگزینهای آسانی دارد و میتوان با تکیه بر نیروی کار ارزان و معمولی، خلاء نخبگان را پر کرد. این نگاه نادرست باعث میشود که مهاجرت نخبگان چندان به چشم نیاید. این تفکر بهویژه در صنایعی که نیاز به تخصصهای خاص و پیچیده ندارند، رایجتر است و میتواند یکی از عوامل بیتفاوتی مسئولان به مهاجرت نخبگان باشد.
۶. بیتوجهی به تاثیرات منفی فرهنگی و اجتماعی مهاجرت نخبگان
مهاجرت نخبگان تنها یک مسئله اقتصادی نیست، بلکه تاثیرات اجتماعی و فرهنگی مهمی نیز به دنبال دارد. حضور نخبگان در جامعه موجب تقویت فرهنگی و افزایش تعاملات مثبت میشود. با مهاجرت این افراد، جامعه از الگوهای رفتاری و فرهنگی مثبت محروم میشود. بسیاری از مسئولان به دلیل عدم آگاهی از این تاثیرات، مهاجرت نخبگان را تنها از بعد اقتصادی میبینند و به همین دلیل به آثار فرهنگی و اجتماعی آن بیتفاوت هستند.
۷. اولویتدهی به مسائل سیاسی و امنیتی
در بسیاری از موارد، مسائل سیاسی و امنیتی برای مسئولان اولویت بالاتری نسبت به مسائل اجتماعی و اقتصادی دارند. از این رو، مهاجرت نخبگان که یک پدیده اجتماعی و اقتصادی است، در مقایسه با مسائل امنیتی در دستور کار اولویت کمتری پیدا میکند. در نتیجه، بیتفاوتی مسئولان به این مسئله میتواند ناشی از تمرکز شدید بر مسائل سیاسی و امنیتی باشد.
۸. کمبود منابع مالی و اعتباری برای حمایت از نخبگان
در شرایط اقتصادی دشوار، ممکن است که بودجه و منابع کافی برای حمایت از نخبگان و جلوگیری از مهاجرت آنها در دسترس نباشد. مسئولانی که با کمبود منابع مالی روبرو هستند، ممکن است نتوانند برنامههای موثری برای ماندگاری نخبگان طراحی و اجرا کنند. این وضعیت میتواند به تدریج بیتفاوتی نسبت به مسئله مهاجرت نخبگان را در میان مسئولان ایجاد کند.
۹. نبود حس فوریت در میان مسئولان
مهاجرت نخبگان یک مسئله فوری و بحرانی به نظر نمیرسد، زیرا تاثیرات آن به تدریج و در طول زمان آشکار میشود. به همین دلیل، بسیاری از مسئولان این مسئله را به تعویق میاندازند و تمرکز خود را بر مسائل روزمره قرار میدهند. عدم حس فوریت نسبت به مهاجرت نخبگان، باعث میشود که این موضوع به عنوان یک اولویت اساسی در نظر گرفته نشود.
۱۰. کمبود ارتباط با جامعه علمی و نخبه کشور
در بسیاری از موارد، مسئولان به دلیل عدم ارتباط مستقیم با جامعه علمی و نخبگان، درک دقیقی از نیازها، مشکلات و انتظارات این گروه ندارند. نبود ارتباط نزدیک با نخبگان، باعث میشود که مسئولان به اهمیت ماندگاری این افراد و تاثیرات منفی مهاجرت آنها پی نبرند و به نوعی نسبت به این موضوع بیتفاوت باشند.
نتیجهگیری: راهکارهایی برای جلب توجه مسئولان به مسئله مهاجرت نخبگان
برای جلب توجه مسئولان به مسئله مهاجرت نخبگان و کاهش بیتفاوتی نسبت به این پدیده، لازم است که ابتدا آگاهی عمومی نسبت به تاثیرات منفی این پدیده افزایش یابد. ایجاد هماهنگی و انسجام بین نهادهای مختلف، تخصیص منابع مالی کافی، تقویت ارتباط با جامعه علمی، و ایجاد سیاستهای بلندمدت برای حمایت از نخبگان میتواند گامهای موثری برای جلوگیری از مهاجرت نخبگان و جذب توجه مسئولان به این موضوع باشد. همچنین، توجه به تاثیرات فرهنگی و اجتماعی و درک اهمیت حضور نخبگان در جامعه، میتواند به تغییر نگرش و افزایش توجه مسئولان به این پدیده کمک کند.